Klachten van de mond- en keelholte

Uitgangsvraag

Welke klachten in en van de mond- en keelholte komen voor in of rondom de palliatieve fase bij mensen met verstandelijke beperking en hoe kunnen deze klachten het beste gesignaleerd en behandeld worden?

Methode: consensus-based

Aanbevelingen

• Gebruik bij het diagnosticeren van problemen in de mond de Mondstatusscorelijst.
• Diagnosticeer en behandel mond- en keelklachten conform de daarvoor richtlijn Mondklachten.
• Houd bij behandeling met fluconazol of miconazol rekening met interactie met anti-epileptica, zoals carbamazepine en fenytoïne en controleer de medicatiespiegels.
• Overweeg om diëtisten VG in te schakelen voor het hoogwaardiger maken van de voeding, bij het maken van keuzes hierbinnen en het visualiseren hiervan voor mensen met (lichte) verstandelijke beperking.
• Verwijs bij slikklachten naar een logopedist voor slikonderzoek en advies ten aanzien van consistentie van voeding (zie module Slikproblemen).
• Verwijs bij angst van cliënten voor tandheelkundige zorg naar gespecialiseerd tandartsen voor mensen met verstandelijke beperking.
• Bied als begeleiders/ouders ondersteuning bij dagelijkse mondzorg (poetsen overnemen of napoetsen) wanneer cliënten dit zelf niet voldoende kunnen. Overweeg verwijzing naar een SI-therapeut voor advies bij verstoorde prikkelverwerking in het mondgebied.
• Mensen met een verstandelijke beperking gebruiken vaker dan de algemene bevolking psychofarmaca die kunnen bijdragen aan een droge mond en daarmee gepaard gaande tandheelkundige problemen of slikklachten.

Voor deze uitgangsvraag is geen systematisch literatuuronderzoek verricht.

Inleiding

Er zijn geen mond- en keelklachten specifiek voor mensen met een verstandelijke beperking in de palliatieve fase bekend. Wel zijn zij voor hun mond- en tandzorg vaker afhankelijk van anderen en hebben ze vaker dan gemiddeld angst voor tandheelkundige behandelingen. Slikklachten komen vaker voor bij mensen met verstandelijke beperking, deze worden behandeld in module Slikproblemen.

Slikklachten, reflux, moeite met het verdragen van dagelijks tandenpoetsen of tandheelkundige behandeling en gebruik van geneesmiddelen die kunnen leiden tot droge mond (bijvoorbeeld anti-psychotica) komen vaker voor bij mensen met een verstandelijke beperking dan in de algemene bevolking. Dit zorgt voor meer tandheelkundige problemen dan in de algemene bevolking en vraagt om een aangepaste benadering.

Diagnostiek

Conform de richtlijn Mondklachten in de palliatieve fase.
Voor diagnostiek van slikklachten; zie module Slikproblemen. 
De Mondstatusscorelijst kan wellicht behulpzaam zijn bij het in kaart brengen van mondklachten (zie onderdeel Meetinstrumenten).

Meetinstrumenten

De Mondstatusscorelijst is een lijst die bestaat uit 8 items waarvan 5 items door middel van observaties worden vastgesteld en 3 items die door middel van vragen aan de cliënten worden vastgesteld. Dit kan een nadeel zijn voor de toepassing bij mensen met verstandelijke beperking. De eerste vraag naar pijn kan uitsluitend door de cliënten zelf beantwoord worden, de overige twee vragen kunnen ook door zorgverleners ingevuld worden op basis van observaties (naar bloeding tandvlees of mondslijmvlies en speekselvloed). Elk item heeft drie antwoordmogelijkheden met score 1 t/m 3. De situatie die voorkomt moet worden gescoord. Hierbij geldt steeds: hoe hoger de score, hoe ernstiger de mondproblemen. De lijst is niet gevalideerd voor mensen met verstandelijke beperking, maar mogelijk wel bruikbaar.

Behandeling

Slikklachten, reflux, moeite met het verdragen van dagelijks tandenpoetsen of tandheelkundige behandeling en gebruik van geneesmiddelen die kunnen leiden tot droge mond (bijvoorbeeld anti-psychotica) komen vaker voor bij mensen met een verstandelijke beperking dan in de algemene bevolking. Dit zorgt voor meer tandheelkundige problemen dan in de algemene bevolking en vraagt om een aangepaste benadering.
Er zijn geen mond- en keelklachten specifiek voor mensen met een verstandelijke beperking in de palliatieve fase bekend. De algemeen geldende richtlijn voor mondzorg in de palliatieve fase is ook voor deze deelgroep van toepassing.

Klachten van de mond- en keelholte zullen niet altijd duidelijk worden geuit, maar kunnen worden opgemerkt door weigering van voedsel of drinken. Ook als bij inspectie van de mond- en keelholte geen duidelijke afwijkingen worden gevonden, is een aandoening in de hoge oesofagus (met name candida-infectie komt veel voor in de palliatieve fase) toch mogelijk: pijnklachten zullen bij niet-verbale mensen niet worden geuit. Proefbehandeling is weinig schadelijk, dus bij twijfel geïndiceerd.

Daarnaast zijn er problemen met de gebitshygiëne, waardoor pijn en voedingsproblemen kunnen ontstaan. Daarom is het van belang om ondersteuning te bieden bij de dagelijkse mondzorg, wanneer cliënten dit zelf onvoldoende kunnen. Denk daarbij aan het overnemen van het poetsen of het napoetsen.

Mensen met een verstandelijke beperking hebben vaker dan gemiddeld angst voor tandheelkundige behandelingen. Bij een dergelijke angst kan doorverwezen worden naar een tandarts met als differentiatie tandarts-gehandicaptenzorg, verbonden aan centra voor bijzondere tandheelkunde.
Diëtisten VG zijn gespecialiseerd in dieetadviezen voor mensen met een verstandelijke beperking en houden daarbij niet alleen rekening met de cognitieve beperking maar ook met de invloeden van onderliggende syndromen, het afhankelijk zijn van diverse systemen (familie, woonbegeleiding, dagbesteding) en eventuele bijkomende slikproblematieken.

De prevalentie van epilepsie bij mensen met een verstandelijke beperking is hoog (20-30%). Behandeling van orale candidiasis met fluconazol of miconazol orale gel kan vanwege remming van Cyp3A4 en CYP2C9 de spiegels van bijvoorbeeld carbamazepine of fenytoïne beïnvloeden. Spiegelcontrole is geïndiceerd [ZorgInstituut Nederland].