Preventie

Uitgangsvraag

Welke maatregelen worden aanbevolen om diarree te voorkomen bij patiënten in de palliatieve fase?

Methode: consensus-based

Aanbevelingen

• Adviseer een gezond en regelmatig voedingspatroon als dat haalbaar is voor de patiënt, met voldoende vocht en vezels. Adviseer om goed te kauwen en de tijd te nemen voor het eten en zorg voor een goed passend kunstgebit. 
• Adviseer om hygiënisch om te gaan met (sonde)voeding. 
• Wees terughoudend met probiotica en glutamine ter preventie van door chemo- en radiotherapie veroorzaakte diarree in de palliatieve fase.
• Bij Clostridioides difficile-besmetting, besmetting met norovirus of andere infectieuze diarree in de directe omgeving: zie RIVM-richtlijn Clostridioides difficile, RIVM-richtlijn Norovirus en NHG-standaard Acute diarree. 
   

Voor deze uitgangsvraag is geen systematisch literatuuronderzoek verricht.

Geef advies om hygiënisch om te gaan met (sonde)voeding [Voedingscentrum 2024, Have 2022]. Zie de website van het Voedingscentrum voor meer informatie over veilig en hygiënisch voedsel bereiden. 

Geef advies om, indien haalbaar, een gezond en regelmatig voedingspatroon te gebruiken met voldoende vocht en vezels, om goed te kauwen en de tijd te nemen voor het eten. Zorg voor een goed passend kunstgebit [Voedingscentrum 2024].

Bij Clostridioides difficile-besmetting, besmetting met norovirus of andere infectieuze diarree in de directe omgeving is het goed om maatregelen te overwegen ter verspreiding van het agens, met name in zorginstellingen: zie RIVM-richtlijnen Clostridioides difficile en Norovirus [RIVM 2014, RIVM 2014, NHG 2014].

Wees terughoudend met probiotica. In een overzicht van systematische literatuurstudies en meta-analyses (SRMA’s), bedoeld om het bewijs voor een effect van probiotica op diarree veroorzaakt door chemo- en radiotherapie te evalueren, werden dertien SRMA’s en achttien RCT’s met 2152 deelnemers geïncludeerd. Een studie ging over het effect van probiotica op de incidentie van diarree veroorzaakt door chemo- en/of radiotherapie. De methodologische kwaliteit van elf SMRA’s werd beoordeeld als laag tot zeer laag (86%); zestien RCT’s van vier SMRA’s vonden dat in de groepen die probiotica kregen de incidentie van diarree significant lager was dan in de controlegroep (OR 0,35; 95% CI: 0,22, 0,54; P < 0,001; Risk Difference: −25 %, 95% CI: −34%, −15%). De auteurs concluderen dat het gebruik van pre- en/of probiotica de incidentie van diarree t.g.v. chemo- of radiotherapie kan verminderen, maar de zekerheid van bewijs voor een effect is zeer laag en laag [Amiri Khosroshahi 2023, Andreou 2021, Deelemans 2021, Fuccio 2009, Hamad 2013, Hassan 2018, Holm 2023, Jolfaie 2015, Lawrie 2018, Redman 2014, Wei 2018]. Zie ook de module Niet-medicamenteuze behandeling. De auteurs waarschuwen dat probiotica een zeldzame oorzaak van sepsis kan zijn [Redman 2014]. Gezien de geringe mate van zekerheid van de resultaten, het ontbreken van inzicht in welke probiatica gebruikt kunnen worden en de kleine kans op ernstige bijwerkingen adviseert de werkgroep om terughoudend te zijn met probiotica ter preventie van diarree in de palliatieve fase. 

Wees terughoudend met glutamine ter preventie van diarree bij chemo- en/of radiotherapie. In enkele studies is er een positief effect gezien van glutamine op de incidentie van door chemo- en/of radiotherapie veroorzaakte diarree [Jolfaie 2015, Sun 2012]. De studies zijn te klein om hier een aanbeveling op te baseren. Glutamine werd oraal of intraveneus gegeven. Het is niet duidelijk hoeveel glutamine nodig is voor een effect. Jolfaie suggereert een minimum van 45 gram per dag [Jolfaie 2015]. De werkgroep heeft zelf geen ervaring met glutamine bij diarree.
 

Amiri Khosroshahi R, Zeraattalab-Motlagh S, Sarsangi P, Nielsen SM, Mohammadi H. Effect of probiotic supplementation on chemotherapy- and radiotherapy-related diarrhoea in patients with cancer: an umbrella review of systematic reviews and meta-analyses. British Journal of Nutrition. Cambridge University Press; 2023;1–12.

Andreou L, Burrows T, Surjan Y. The effect of nutritional interventions involving dietary counselling on gastrointestinal toxicities in adults receiving pelvic radiotherapy – A systematic review. Journal of Medical Radiation Sciences. 2021;68(4):453-64.

Deleemans JM, Gajtani Z, Baydoun M, Reimer RA, Piedalue KA, Carlson LE. The Use of Prebiotic and Probiotic Interventions for Treating Gastrointestinal and Psychosocial Health Symptoms in Cancer Patients and Survivors: A Systematic Review. Integ Cancer Ther. 2021;20:15347354211061733.

Fuccio L, Guido A, Eusebi LH, Laterza L, Grilli D, Cennamo V, et al. Effects of probiotics for the prevention and treatment of radiation-induced diarrhea. J Clin Gastroenterol. 2009;43(6):506-13.  

Hamad A, Fragkos KC, Forbes A. A systematic review and meta-analysis of probiotics for the management of radiation induced bowel disease. Clin Nutr. 2013;32(3):353-60.  

Hassan H, Rompola M, Glaser AW, Kinsey SE, Phillips RS. Systematic review and meta-analysis investigating the efficacy and safety of probiotics in people with cancer. Support Care Cancer. 2018;26(8):2503-9.  

Have H ten, Beijer S, Delsink P, Doornink N, Lieshout R van, Vogel J (redactie). Handboek Voeding Bij Kanker (3e druk). De Tijdstroom: Utrecht, Nederland, 2022.

Holm MO, Bye A, Falkmer U, Tobberup R, Rasmussen HH, Lauridsen C, et al. The effect of nutritional interventions in acute radiation-induced diarrhoea in patients with primary pelvic cancer: A systematic review. Crit Rev Oncol Hematol. 2023;188:104038.

Jolfaie NR, Mirzaie S, Ghiasvand R, Askari G, Miraghajani M. The effect of glutamine intake on complications of colorectal and colon cancer treatment: A systematic review. Journal of Research in Medical Sciences. 2015;20(9):910-8.  

Lawrie TA, Green JT, Beresford M, Wedlake L, Burden S, Davidson SE, Lal S, Henson CC, Andreyev HJN. Interventions to reduce acute and late adverse gastrointestinal effects of pelvic radiotherapy for primary pelvic cancers. Cochrane Database Syst Rev. 2018 Jan 23;1(1):CD012529.  

Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). NHG-standaard Acute diarree 2014. [Internet]. Beschikbaar op: https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/acute-diarree. [Geraadpleegd 21 december 2023].

Redman MG, Ward EJ, Phillips RS. The efficacy and safety of probiotics in people with cancer: a systematic review. Ann Oncol. 2014;25(10):1919-29.  

RIVM. Richtlijn Clostridioides difficile 2014. [Internet]. Beschikbaar op: https://lci.rivm.nl/richtlijnen/clostridioides-difficile#index_Preventie. [Geraadpleegd 31 januari 2024].

RIVM. Richtlijn Norovirus 2014. [Internet]. [https://lci.rivm.nl/richtlijnen/norovirus#index_Preventie]. [Geraadpleegd 31 januari 2024].

Sun J, Wang H, Hu H. Glutamine for chemotherapy induced diarrhea: a meta-analysis. Asia Pac J Clin Nutr. 2012;21(3):380-5.

Voedingscentrum. Wat helpt tegen diarree? [Internet]. Beschikbaar op: https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/aandoeningen/wat-helpt-tegen-diarree-eten-voeding.aspx. [Geraadpleegd 21 december 2023].

Wei D, Heus P, van de Wetering FT, van Tienhoven G, Verleye L, Scholten RJ. Probiotics for the prevention or treatment of chemotherapy- or radiotherapy-related diarrhoea in people with cancer. Cochrane Database Syst Rev. 2018;8:CD008831.