Lichamelijk onderzoek

Uitgangsvraag

Welk lichamelijk onderzoek wordt aanbevolen bij patiënten in de palliatieve fase met diarree?

Methode: consensus-based

Aanbevelingen

• Evalueer de hydratietoestand en de klinische stabiliteit aan de hand van: 
  • De algemene indruk (sufheid, verwardheid, neiging tot flauwvallen).
  • De lichaamstemperatuur.
  • (Zo nodig) het ademhalingspatroon, pols (> 100/min), bloeddruk (systolische bloeddruk <90 mm HG), en turgor van de buikhuid, droge slijmvliezen.
  • Realiseer dat dehydratie bij ouderen moeilijk is vast te stellen op basis van lichamelijk onderzoek en dat afwezigheid van symptomen dehydratie niet uitsluit.
• Overweeg bij het vermoeden van onderliggende aandoeningen bij een patiënt met chronische diarree: 
  • Auscultatie en palpatie van de buik, zo nodig aangevuld met inspectie van de anus (perianale fistels, irritatie van de huid) en een rectaal toucher.
  • Inspectie van de feces op: hoeveelheid, kleur, consistentie, bijmenging van bloed en/of slijm, steatorroe (vetdiarree).

Voor deze uitgangsvraag is geen systematisch literatuuronderzoek verricht.

De uitgebreidheid van het lichamelijk onderzoek hangt af van de anamnese en de klinische toestand van de patiënt. 

Beoordeel allereerst de klinische stabiliteit van de patiënt volgens de ABCDE-systematiek. De volgende aspecten zijn dan relevant: 

• uit de categorie B (breathing): versnelde ademhaling;
• uit de categorie C (circulation): lage bloeddruk (systolisch <90mmHG), snelle hartslag (pols >100) en flauwvallen;
• uit de categorie D (disability): verlaagd bewustzijn.

De genoemde symptomen kunnen passen bij een sepsis of ernstige dehydratie [NHG 2022].

Wees voorzichtig met het diagnosticeren van dehydratie bij ouderen enkel op basis van bevindingen van het lichamelijk onderzoek. Klassieke signalen van dehydratie hebben bij lichamelijk onderzoek geen aangetoonde diagnostische waarde [Lambert 2023, IKNL 2010, NHG 2014].

Om onderliggende oorzaken te achterhalen bij patiënten met (chronische) diarree is lichamelijk onderzoek van beperkte waarde. Negatieve bevindingen sluiten onderliggende ziekten niet uit, maar een palpabele massa kan bijvoorbeeld soms wel duiden op onderliggende aandoeningen [Vos 2019, Bossi 2018].
Zo kunnen buikauscultatie en palpatie aanwijzingen geven voor een abdominale massa, die de oorzaak kan zijn van overloopdiarree. 

Bij inspectie van het perianale gebied duiden perianale fistels op inflammatoire darmziekten, een fissuur op obstipatie en hemorroïden op mogelijk ophoudgedrag en obstipatie met overloopdiarree als gevolg. Als gevolg van de diarree (acuut of chronisch) kan irritatie van de huid optreden.

Een rectaal toucher kan verricht worden om palpabele afwijkingen en sfincterdefecten vast te stellen. Bij een rectaal toucher bevoelt de arts met een vinger via de anus de endeldarm (en prostaat).

Fecesinspectie kan helpen om bloed- of slijmbijmenging te ontdekken, met name wanneer de patiënt hier zelf onzeker over is. Het kan ook onderscheid maken tussen waterige diarree en steatorroe (vetdiarree).
 

Bossi P, Antonuzzo A, Cherny NI, Rosengarten O, Pernot S, Trippa F, Schuler U, Snegovoy A, Jordan K, Ripamonti CI; ESMO Guidelines Committee. Diarrhoea in adult cancer patients: ESMO Clinical Practice Guidelines. Ann Oncol. 2018 Oct 1;29(Suppl 4):iv126-iv142. doi: 10.1093/annonc/mdy145. PMID: 29931177.

IKNL. Richtlijn Dehydratie en vochttoediening 2010. [Internet]. Beschikbaar op: https://palliaweb.nl/richtlijnen-palliatieve-zorg/richtlijn/dehydratie-en-vochttoediening. [Geraadpleegd 22 april 2024].

Lambert K, Carey S. Dehydration in geriatrics: consequences and practical guidelines. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2023;26(1):36-41. doi:10.1097/MCO.000000000000088

Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). NHG Behandelrichtlijn “misselijkheid en braken” 2022 https://richtlijnen.nhg.org/behandelrichtlijnen/misselijkheid-en-braken#volledige-tekst (laatst bezocht 26 april 2024)

Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). NHG-standaard Acute diarree 2014. Beschikbaar op: https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/acute-diarree#volledige-tekst-inleiding. [Geraadpleegd 21 december 2023].

Vos ACW, Terveer EM, van ’t Wout JW, van Wijk ACM, Keller JJ. Chronische diarree in de dagelijkse praktijk. NedTijdschrGeneeskd.2019;167:D7695.