Ontstaanswijzen en oorzaken

Vastgesteld: 15-02-2022
Regiehouder: NIV

Ontstaanswijze

Hoe hik ontstaat is niet volledig opgehelderd. Hik wordt gezien als een reflex die loopt via een reflexboog die afferent (sensibel) verloopt via de nervus vagus, nervus phrenicus en sympathische zenuwbanen op niveaus T6-T12 naar hikcentra op diverse plaatsen in het centrale zenuwstelsel (cervicale ruggenmerg, hersenstam, formatio reticularis en hypothalamus [Nausheen 2016]). Het efferente (motorische) deel van de reflex verloopt vooral via de nervus phrenicus naar het diafragma, via takjes van de nervus vagus naar de glottis en stembanden en via intercostale zenuwen naar de intercostaalspieren. Meerdere neurotransmitters spelen een rol bij de hik, waaronder GABA, dopamine en serotonine (centraal), en acetylcholine, noradrenaline, adrenaline en histamine (perifeer).

Oorzaken

Kortdurende hik heeft in de meeste gevallen geen duidelijke onderliggende oorzaak. Mogelijke uitlokkende factoren kunnen zijn [Jeon 2018, Steger 2015]:

inname van warme of koude dranken of spijzen;
inname van koolzuurhoudende dranken (koolzuur kan de hikdrempel verlagen);
scherpe kruiden;
aerofagie (slikken van lucht);
gastroscopie (door insufflatie van lucht);
maagdilatatie;
plotselinge temperatuurswisselingen;
alcohol;
overmatig roken;
anesthesie/postoperatief;
koorts, sepsis, specifieke infecties (malaria, herpes zoster, influenza, cholera, tyfus);
myocardinfarct.

Er zijn veel mogelijke oorzaken van persisterende en chronische hik beschreven [Calsina-Berna 2012, Chang 2012, Jeon 2018, Kohse 2017, Rouse 2018, Steger 2015].
De oorzaken van chronische hik zijn zeer divers. Over het algemeen wordt onderscheid gemaakt in drie groepen: organisch, psychogeen en idiopathisch. Maagdilatatie is de meest voorkomende organische oorzaak van hik. Andere relatief vaak voorkomende organische oorzaken zijn refluxoesofagitis, tumorgroei in buik, thorax, hals of centraal zenuwstelsel, bijwerkingen van medicatie, elektrolytstoornissen en acute nierinsufficiëntie. De oorzaak van de hik blijft nogal eens onopgehelderd (idiopathische hik).

Hieronder wordt een zo volledig mogelijk overzicht van de oorzaken van hik in de palliatieve fase gegeven.

Organische hik

Oorzaken gelegen in het maagdarmkanaal

maagdilatatie als gevolg van obstructie of gastroparese (medicamenteus, paraneoplastische autonome disfunctie, diabetes mellitus);
gastritis, ulcus ventriculi of duodeni;
prikkeling van de oesofagus: refluxoesofagitis, candida-oesofagitis, aanwezigheid van een stent, oesofaguscarcinoom;
ontstekingen zoals subfrenisch abces, cholecystitis, hepatitis, pancreatitis, appendicitis, peritonitis;
ziekte van Crohn, colitis ulcerosa;
ileus;
hernia of tumor van het diafragma;
hepatomegalie, splenomegalie;
tumorgroei intra-abdominaal, uitgebreide levermetastasering;
aneurysma aortae abdominalis.

Oorzaken gelegen in de thorax

tijdens of na thoraxchirurgie, thoraxtrauma;
pericarditis, pleuritis;
pneumonie, pleura-empyeem, tuberculose;
mediastinum: lymfomen (bijv. bij sarcoïdose), tumorgroei, mediastinitis;
thoracaal aneurysma aortae.

Oorzaken gelegen in het hoofdhalsgebied

faryngitis, laryngitis, rhinitis, otitis externa;
corpus alienum in neus of uitwendige gehoorgang;
struma;
tumorgroei in de hals.

Oorzaken gelegen in het centraal zenuwstelsel

diverse aandoeningen van hersenen of ruggenmerg, o.a. trauma, multipele sclerose, CVA, ziekte van Parkinson, epilepsie, syringomyelie, neuromyelitis optica, neurosarcoïdose, abces, tumor;
arteritis temporalis;
infecties van het centraal zenuwstelsel: meningitis, encefalitis, neurolues, toxoplasmose, tuberculose;
tumorgroei in de hersenstam, hersenmetastasen of verhoogde hersendruk.

Toxisch/metabole oorzaken

alcoholmisbruik;
roken;
bijwerking van medicatie, o.a. opioïden, corticosteroïden ((methyl)prednison of dexamethason, vooral beschreven na intraveneuze toediening), benzodiazepinen (bijv. diazepam of midazolam), antipsychotica, diverse cytostatica (cisplatine, carboplatine, cyclofosfamide, etoposide, vindesine, vinorelbine, irinotecan, docetaxel, paclitaxel, gemcitabine, methotrexaat), progestativa, barbituraten, antibiotica, methyldopa en dopamine-agonisten;
diabetes mellitus;
nierinsufficiëntie, peritoneaaldialyse, acute hydronefrose, urineweginfectie, prostatitis;
hypocapnie (hyperventilatie);
elektrolytstoornissen: hyponatriëmie, hypocalciëmie, hypomagnesiëmie.

Psychogene hik

angst, stress;
psychose;
conversie;
neuroses;
rouw/extreem verdriet;
posttraumatische stressstoornis.

Idiopathische hik

De samenhang tussen bovenstaande oorzaken en hik is in veel gevallen niet met zekerheid aangetoond. In een aantal gevallen blijft ook bij chronische hik de oorzaak onduidelijk (idiopathische hik).