Slaapproblemen in de palliatieve fase
Wanneer je slaapt kom je in een periodieke toestand van rust, die gepaard gaat met verlaging van bewustzijn en het ontbreken van contact met de buitenwereld. Goed slapen is belangrijk. Je lichaam en geest hebben voldoende rust nodig. Goede slaap bestaat uit zowel voldoende uren slaap als slaap van goede kwaliteit. In de palliatieve fase krijgen patiënten soms te maken met slaapproblemen.
Vernieuwde richtlijn ‘slaapproblemen in de palliatieve fase’
In de vernieuwde richtlijn Slaapproblemen in de palliatieve fase wordt er voornamelijk aandacht besteed aan insomnia (inslaap- en/of doorslaapstoornissen en/of te vroeg wakker worden). Je kunt de richtlijn hier bekijken. De richtlijn richt zich op volwassenen (18 jaar en ouder) met slaapproblemen in de laatste levensfase en focust zich voornamelijk op de laatste drie levensmaanden inclusief de stervensfase. Er wordt een nadrukkelijk onderscheid gemaakt tussen deze twee fasen, omdat slaapproblemen in de stervensfase vaak een andere oorzaak en dus behandeling hebben dan in de voorafgaande fase.
De aanbevelingen en overwegingen zoals geformuleerd voor patiënten met slaapproblemen in de laatste drie levensmaanden passen in het ruimere kader van belangrijke principes als coördinatie en continuïteit van zorg, zoals beschreven in het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland.
Het handelen in de dagelijkse praktijk heeft twee uitgangspunten waarvan de richtlijn er één is. Het andere uitgangspunt is de persoon van de patiënt en diens omgeving. Bij het toepassen van de richtlijn zal altijd beoordeeld moeten worden of er overeenstemming is met de waarden en doelen van de patiënt en diens omgeving. Er moet altijd ruimte zijn om gemotiveerd af te wijken van de richtlijn. Hierbij hebben de patiënt en diens naaste een belangrijke stem. Het beleid is het resultaat van overleg waarbij de zorgverlener zijn kennis inbrengt en de patiënt zijn wensen en doelen.
Belangrijkste boodschap voor zorgverleners
Het is belangrijk om tijdig na te denken over wat voor de patiënt belangrijk is en wat kwaliteit van leven maakt. Praat hierover met elkaar en voorzie de patiënt van goede informatie over de verschillende keuzemogelijkheden, consequenties, onzekerheden en verantwoordelijkheden. Als zorgverlener werk je volgens bepaalde richtlijnen om de best mogelijke zorg te leveren. De richtlijn Slaapproblemen in de palliatieve fase is daar één van. De belangrijkste kernboodschappen voor zorgverleners hierin zijn:
- Het is belangrijk om aandacht te hebben voor slaapproblemen in de palliatieve fase. Vraag de patiënt actief naar het bestaan van slaapklachten en vraag hierop door. De vragen betreffende slaap uit de Lastmeter of het Utrecht Symptoom Dagboek (USD-4D) kunnen hierbij een bruikbaar hulpmiddel zijn. Tevens kan worden overwogen om de partner/mantelzorger/overige zorgverleners actief te vragen naar het bestaan van slaapklachten bij de patiënt. Observatie door zorgverleners of naasten is ook een mogelijkheid die in overweging kan worden genomen.
- Geef altijd voorlichting over slaap en slapeloosheid. Houd bij het geven van voorlichting rekening met de mogelijke aanwezigheid van laaggeletterdheid of beperkte gezondheidsvaardigheden.
- Bied de belangrijke elementen van CGT voor de behandeling van insomnia (CGT-I) aan, namelijk slaaphygiëne, stimuluscontrole, ontspanningsoefeningen en slaaprestrictie. Pak hierbij de diagnostiek naar slaapproblemen in de palliatieve fase systematisch aan door bijvoorbeeld te beginnen met het inventariseren van voorsgeschiedenis, medicatiegebruik en middelengebruik.
- Overweeg om de geestelijk verzorger / begeleider in te zetten bij vermoeden van existentieel lijden en behandel, indien mogelijk, psychische symptomen, zoals angst (zie richtlijn angst in de palliatieve fase). Overweeg consultatie van een psycholoog indien een patiënt veel last heeft van nachtmerries.
- Evalueer het effect van de behandeling bij het volgende contact moment.
- Wees je ervan bewust dat een vriendelijke warme benadering en aandachtige aanwezigheid bijdragen aan het verminderen van klachten en het verbeteren van slaap.
- Overweeg bij slaapproblemen bij patiënten in de palliatieve fase met levensverwachting korter dan drie maanden medicamenteuze behandeling, wanneer psychosociale behandelingen niet of niet voldoende effectief zijn.
- Vraag expliciet naar de kwaliteit van het slapen en eventuele slaapproblemen bij de naaste/ mantelzorger, ook indien deze zelf niet spontaan begint over het slapen.
Samenvattingskaart
De samenvattingskaart is een verkorte, praktijkgerichte weergave van de richtlijn en biedt inzicht in diagnostiek, ondersteuning en behandeling van slaapproblemen in de palliatieve fase. De samenvattingskaart is te vinden in de webshop van PZNL.
Informatie voor patiënten en naasten
Op overpalliatievezorg.nl is er een pagina over slaapproblemen, als zorgverlener kun je patiënten en naasten verwijzen naar deze pagina.
PalliArts
PalliArts is een app voor mobiele telefoon of tablet die zorgverleners op een gebruiksvriendelijke manier praktische (landelijke en regionale) informatie geeft over en voor palliatieve zorgverlening. Ook de samenvatting van de richtlijn Slaapproblemen in de palliatieve fase is in deze app te vinden.
PalliArts is gratis te downloaden voor zowel iOS (App Store) als Android (Play Store). Voor downloaden op de iPad selecteer 'alleen iPhone' in de zoekfunctie.
Download de app voor iOS
Download de app voor Android
Meer informatie over PalliArts vind je bij op de themapagina PalliArts.