Hoe pas ik medicatie aan in de laatste levensfase?
Voor in de PaTz bijeenkomst: Vragen om medicatie in de laatste levensfase te bespreken: Waarom zou je medicatie saneren in de laatste levensfase?
- Bijwerkingen en interacties
- Belasting voor patiënt (slikken van pillen, injecties etc.)
- Kosten (stoppen van alleen statines bespaart Amerikaanse zorgsysteem ruim 600 miljoen dollar per jaar)
- Farmacokinetiek en –dynamiek veranderen in stervensfase
- Invloed op absorptie, verdeling, excretie, metabolisatie in de stervensfase
Op basis van welke factoren beslis je of continueren van medicatie zinnig is?
- Levensverwachting
- Time till benefit
- Zorgdoelen
- Behandeldoelen
- Number needed to treat
- Number needed to harm
- Adverse drug reactions
Hoe bespreek je met de patiënt (en naasten) je advies om te stoppen met bepaalde medicatie?
- Praat over zinvolheid van stoppen, in plaats van zinloosheid van continueren.
Schrijf van 3 patiënten, waarvan je de levensverwachting inschat als < 3 maanden, de medicatie op. Bespreek in de PaTz groep hoe je de medicatie wilt saneren, bespreek de argumenten voor en tegen medicatiewijziging.
Handvatten met betrekking tot specifieke medicijngroepen:
- Statines: Levensverwachting < 1 jaar: stoppen. Geen afbouw nodig. Bij continueren: mogelijke myopathie, nierfalen, leverfalen
- Antihypertensiva: Afbouwen en stoppen. Vaak lage tensie in de terminale fase van het leven
- Vitamine K antagonisten (o.a. acenocoumarol) Levensverwachting < 3 maanden: stoppen. Risico op bloedingen door verminderde intake en fluctuaties in INR.
- Antidiabetica:
- DM type 1: minimale hoeveelheid zonder symptomen, 1x daags doseren. Niet helemaal stoppen.
- DM type 2: minimale hoeveelheid zonder symptomen.
- Antibiotica: Symptomatische behandeling van klachten. Goed nadenken alvorens het te geven met als doel levensverlenging
Dus, bij palliatieve patiënten, denk aan saneren medicatie s.v.p. : stop, vervang, pas aan!
Welke medicatie werd, volgens Medilast onderzoek, gebruikt door patiënten in laatste week van het leven?
Modellen aan de hand waarvan medicatie stoppen beoordeeld kan worden:
- Beers criteria
- Screening Tool of Older persons’ potentially inappropriate prescriptions (STOPP)
- Medication appropriateness index (MAI)
- Good palliative geriatric practice algorithm
Literatuur, hoofdboodschappen uit 5 kernstukken:
- Holmes (2006): Medicijngebruik in de laatste fase van het leven vraagt om een andere manier van denken, waarbij behandeldoelen zijn gewijzigd
- Garfinkel (2010): Stoppen van medicijnen bij kwetsbare ouderen met een beperkte levensverwachting is veilig en leidt mogelijk tot verbetering van conditie
- Verhoeven (2013): Diabeteszorg aan het einde van het leven: hoe korter de levensverwachting, hoe minder stringent bloedglucosespiegel
- Kutner (2015): Staken van statinen bij patiënten met een levensverwachting van < 1 jaar is mogelijk, zonder verhoogde kans op schadelijke effecten
- Stevenson (2004): Medicijngebruik in de laatste fase van het leven vraagt om een specifieke manier van communiceren
Bronnen
Holmes et al. Reconsidering medication appropriateness for patients late in life. Archives of Internal Medicine, 2006 Garfinkel et al. Feasibility study of a systematic approach for discontinuation of multiple medications in older adults: addressing polypharmacy. Arch Intern Med, 2010
Verhoeven et al. Diabeteszorg aan het eind van het leven. Een handleiding voor de praktijk, 2013.
Kutner et al. Safety and benefit of discontinuing statin therapy in the setting of advanced, life-limiting illness. Jama internal medicine, 2015
Stevenson, et al. Managing comorbidities in patients at the end of life. BMJ, 2004